شهید

مرتضی قربانی^[1]:

از مهر ماه سال 1359 به خوزستان رفتم و در آبادان با حسن باقری آشنا شدم. او تلاش زیادی کرد که خرمشهر سقوط نکند و بتوان جلوی عراقی‌ها را گرفت. فرماندۀ سپاه خرمشهر، شهید سیدمحمد جهان‌آرا، یک‌بار در جمع برادران مدافع خرمشهر می‌گفت: «حسن باقری قدرت و توانایی آن را دارد که نیروها را برای مقابله با عراق انسجام بدهد.»

این سخن برای‌مان جالب بود که جهان‌آرا در آن دوران بحرانی به توانمندی فوق‌العادۀ حسن باقری امید داشت. با گذشت زمان، خودمان به این نتیجه رسیدیم که حسن به‌واقع یک فرماندۀ تمام‌عیار در جنگ است و می‌تواند گره‌های مشکل و کور جنگ را باز کند، بن‌بست‌ها را بشکند، راه پیدا کند، نا‌امیدی‌ها را به امید تبدیل کند.

وقتی خرمشهر سقوط کرد و در آبادان مستقر شدیم، حسن باقری به آبادان می‌آمد و ما به او گزارش می‌دادیم. متوجه شدیم که اطلاعات او از منطقه، بیشتر از اطلاعات ما از منطقۀ خودمان است.

اطلاعات برادران از منطقه در محدودۀ برد دیدشان بود. درحالی‌که حسن باقری از خط اول تا قرارگاه سپاه دشمن تا بغداد را می‌دانست و تحلیل می‌کرد.

او آن‌چنان بر صحنۀ جنگ مسلّط بود که ما فکر می‌کردیم که در تمام مناطق و ارتش عراق عوامل دارد. او به آموزش اهمیت می‌داد و علاقه‌مند بود که ما به‌عنوان مسئول در محور آبادان، آگاهی و اطلاعات داشته باشیم.

در اولین جلسه‌ای که با پیشنهاد برادر عزیزمان حسن باقری، بنیان اطلاعات‌عملیات در منطقه آبادان گذاشته شد، ما کم‌کم پی بردیم که واحد اطلاعات‌عملیات تا چه حد در جنگ و جبهه می‌تواند مؤثر باشد.

عملیات‌های ما دیگر کور و بی‌اطلاع از وضع دشمن نبود. ما هرروز وضع آبادان را برای حسن باقری گزارش می‌کردیم.

احمد سیاف‌زاده:

ارتش و سپاه دو قرارگاه در جنوب، به نام زرگان و گلف، ایجاد ‌کردند. هر گروهی که داعیۀ جنگ در سرش بود و بخشی از جنگ را فرماندهی می‌کرد یا کل فرماندهی جنگ را برعهده داشت، برای خودش در جنوب ستادی درست ‌کرده بود. هیچ‌کدام جای کسی نیامدند. مثلاً دکتر مصطفی چمران کاخ استانداری، ابوالحسن بنی‌صدر ژاندارمری و سپاه گلف را به‌عنوان مقر برای خودشان درنظر گرفتند. سپاه برای گلف ساختار تهران و اهواز را تکرار کرد. مثل فرماندهی، اطلاعات، عملیات، مهندسی، مخابرات، کنترل فرماندهی، آموزش، تخریب، اتاق جنگ و نقشه، همه را دوباره کپی و درست کرد.

هیچ‌کس از همان ابتدا تربیت نشده بود. همه از کردستان، تهران و از شهرهای دیگر آمدند. داود کریمی از سپاه تهران آمد تا برای جنگ فکری بکند. حسن باقری وقتی آمد بلافاصله به این نتیجه رسید که اطلاعات‌عملیات را راه بیندازد. داود کریمی هم فرماندۀ عملیات شد. چنین وضعیتی در قرارگاه جنوب شکل گرفت. آن‌ها ضمن اینکه نگاهی به ساختار و تشکیلات خود داشتند باید خودشان را داخل الگوها و چارت می‌دیدند. برای همین عملاً نگاه اصلی‌شان به خط دشمن بود.

وقتی حسن باقری به گلف ‌آمد می‌دانست ادارۀ اطلاعات سپاه کسی را برای شناخت دشمن نخواهد فرستاد. ما همچنان باید به ارتش زنگ می‌زدیم و به در اتاق‌شان می‌رفتیم تا از آن‌ها اطلاعات بگیریم ولی حسن باقری ابتدا یک اتاقی درست ‌کرد. از هنر خبرنگاری‌اش بهره گرفت و میز اطلاعات را ایجاد نمود. در باشگاه متروکۀ‌ آمریکایی‌ها به نام گلف فعال شد. یکی هم از تهران آمد و گفت من فرمانده‌تان هستم. نود درصد آن‌هایی که آمدند موفق نبودند و بعدها که ساختار تعیین شد، سرجای خودشان قرار گرفتند. ولی حسن آمد و یک‌ تعداد آدم را فرستاد تا اطلاعات بیاورند.

گزارش‌ها را مثل پازل روی میز کنار هم چید و از توی آن‌ها ابتدا یک خط ‌مقدم درآورد که: دشمن می‌خواسته آبادان را بگیرد، اما نتوانسته و تا جادۀ آبادان‌ـ ماهشهر آمده و آن را قطع کرده است. از تعداد و فاصلۀ دکل‌ها مسافتی را که دشمن نفوذ کرده به‌دست آورد و موقعیت آن‌ها را از رودخانة کارون تا روبه‌روی ملیحان و جلوی نورد اهواز و همه‌ جاهایی که مقاومت صورت گرفته از سوسنگرد، هویزه، بستان، شوش و دزفول ترسیم کرد. حسن بعدازآن به‌دنبال این بود که بداند دشمن چه نیروهایی دارد و کجا مستقر شده‌اند؟ ‌فهمید که لشکرهای 3، 5، 6، 9، 10 و 11 عراق هستند. در پیشروی و عقب‌نشینی‌ها از آن‌ها تعدادی اسیر گرفته ‌شد. او از آن‌ها اطلاعات گرفت و ریز شد که آن‌ها چطور ایستاده‌اند و چه آرایشی دارند.

از آن به بعد بود که افکار فرماندهان ایرانی، آفندی ‌شد. حسن باقری در مورد ترتیب یگان‌ها و نیروی دشمن، زمین و مناطق اشغالی و فرماندهان ارتش بعث عراق اطلاعات ارزشمندی را کسب کرد و برای این کار ابزار و امکانات مورد نیاز نیروهایش را از طریق حاج‌محسن رفیق‌دوست به‌دست آورد.