شهید

حمید تقوی^[1]:

چند روز قبل از شروع‌ جنگ، درگیری مرزی شروع شد. ما در محور بستان بودیم. هنوز ژاندارمری مستقر بود. یک تیپ از ارتش هم در سوسنگرد حضور داشت. با آن‌ها جر و بحث می‌کردیم که جلوتر بایستید. سروانی به نام مهرآرا چهار تانک چیفتن در اختیار داشت. عراقی‌ها چهار گلوله می‌زدند ما هم چهار گلوله می‌زدیم. ساعت 12 تعطیل می‌کردیم و هر دو طرف عقب می‌رفتیم و این برنامه دوباره ساعت 3 بعدازظهر با تیر کلاش [کلاشینکف] شروع می‌شد. یک روز، دو هواپیمای میگ عراقی بالای سر ما آمدند. آن‌ها در سطح خیلی پایین پرواز می‌کردند. بچه‌ها با کلت به آن‌ها شلیک می‌کردند. آن‌ها برای عکس‌برداری آمده بودند و ما نمی‌شناختیم. میگ‌‌ها عکس‌های‌شان را گرفتند و برگشتند.

چند روز بعد از آن، با شروع رسمی جنگ، ساعت 4-3 صبح عراقی‌ها از سنگرهای مرز خودشان در چزابه بیرون آمده و حمله را شروع کردند. سروان مهرآرا بدون مقاومت خودش را تسلیم کرد. عراقی‌ها پاسگاه را گرفتند، آن را منهدم کردند و از تنگه سرازیر شدند. هیچ مقاومتی نبود. آن‌ها شروع به پیشروی کردند. تپه‌های الله‌اکبر را گرفتند و تا روبه‌روی بستان آمدند.^[2] در آنجا تعدادی از بچه‌های سپاه اهواز، سوسنگرد و بچه‌های مجاهدین عراقی با مقاومت مختصری، تا ظهر مهاجمین عراقی را متوقف کردند. من و آقای دهکردی^[3] و جواد داغری کمی از تخریب سررشته داشتیم. مقداری تی.‌ان‌.تی به‌دست آوردیم و پل بستان را منفجر کردیم. این پل تنها راه ارتباطی بود. این حداقل کاری بود که ازدست ما برمی‌آمد تا با عملیات تأخیری نگذاریم بستان را بگیرند. عراقی‌ها بعد از انفجار پل، به‌ناچار از کنار تپه‌های الله‌اکبر عبور کردند. آن‌ها سعی کردند برروی شاخۀ رودخانه کرخه^[4] در بالای بستان، در جایی به نام فنیخی پل بزنند که ما با کمی تیراندازی مزاحم‌شان شدیم. آن‌ها راه‌شان را در کنار حاشیۀ رودخانۀ سابله، به‌طرف سوسنگرد و حمیدیه ادامه دادند.

از تنگۀ چزابه تا بستان حدود 14 کیلومتر و از بستان تا سوسنگرد نیز 35 کیلومتر است. نیروهای زرهی عراق تمام این مسافت را در نصف روز طی کردند. به‌هرنحوی بود تاظهر خودمان را به سوسنگرد رساندیم. عراقی‌ها همزمان با ما به آن‌‌طرف سوسنگرد رسیدند. بار دیگر رودخانه کرخه بین ما قرار گرفت. عراقی‌ها تقریباً در آنجا موازی کرخه شدند و بالای سوسنگرد در منطقۀ سبحانیه قرار گرفتند. آن‌ها تصمیم به زدن پل داشتند. بچه‌ها مقاومت می‌کردند و مسعود معمارزاده به شهادت رسید. او اولین شهید از بچه‌های اهواز بود. عراقی‌ها آن‌ شب، هم پل می‌زدند و هم با تانک‌های‌شان به شهر شلیک می‌کردند.

در سوسنگرد خبر به‌سرعت پیچید که عراقی‌ها دارند وارد می‌شوند. خیلی از مردم شهر را تخلیه کردند و عده‌ای هم ماندند. نیروهای عراق فردا صبح از رودخانه عبور کردند و برای اولین‌بار شهر سوسنگرد را گرفتند. عده‌ای از بچه‌ها برای دفاع از شهر مانده بودند. از آن جمله، شهید حبیب شریفی^[5] اولین فرماندۀ سپاه سوسنگرد بود که به اسارت عراقی‌ها در ‌آمد. ما مرکز مهماتی در سپاه سوسنگرد داشتیم که منفجر ‌شد. کسی در سازمان آتش‌نشانی نبود. من با چند نفر از دوستان، خودروی آتش‌نشانی را روشن کردیم و تا نزدیکی آتش بردیم. ولی بلد نبودیم با آن کار کنیم. عراقی‌ها ادارۀ شهر را به عناصر خودفروخته دادند. کسانی مثل رعد شرهانی، که تحت عنوان گروه جبهه‌التحریر، بعد از انقلاب با عراقی‌ها همکاری می‌کردند. بعضی‌ها هم هنگام سقوط سوسنگرد اعلام پناهندگی کردند. آن‌ها در فرمانداری، شهرداری و دیگر ادارات شهر مستقر شدند.

نیروهای عراقی بلافاصله حملۀ خود را ادامه داده و به‌طرف حمیدیه و اهواز رفتند. آن‌ها تا غروب آفتاب خودشان را به سه‌راه اهواز رساندند. نیروی زرهی عراق در واقع بعد از ورود از چزابه و بستان از کنار تپه‌های الله‌اکبر جلو آمدند. بعد که دیدند مقاومتی در برابر‌شان نیست، از بستان به‌طرف دشت باز حاشیۀ رودخانه حرکت کردند و خودشان را به رودخانه چسباندند. در آنجا یگانی از تیپ 3 لشکر 92، شامل واحد توپخانۀ 175 خودکششی مستقر بود که تقریباً یکی از مدرن‌ترین توپخانه‌های بردبلند به حساب می‌آمد. این واحد در حملۀ عراق بدون هیچ مقاومتی به‌دست دشمن افتاد.

هنگامی که دشمن در سبحانیه از روی پل عبور کرد و در سوسنگرد جادۀ اهواز را قطع کرد، من با هزار زحمت خودم را به پادگان تیپ 3 لشکر 92 رساندم. به فرماندۀ پادگان گفتم: «عراقی‌ها دارند می‌آیند، کسی هم جلودارشان نیست.»

گفت: «من 5 تانک بیشتر ندارم. یکی‌دو تا از این‌ها هم تعمیری هستند که حداقل باید برای حفاظت پادگانم نگه ‌دارم.»

گفتم: «آن‌ها دارند می‌آیند، به هیچ‌چیز رحم نمی‌کنند.»

خلاصه قانع شد و دو تانک به ما داد. ما آن‌ها را پشت درخت‌های کوت سیدنعیم بردیم. سنگرهای عراقی‌ها با مسافت کمی روبه‌روی ما قرار داشتند. عناصر ستون پنجم دشمن پیش ما می‌آمدند، وضعیت ما را می‌دیدند و به عراقی‌ها گزارش می‌دادند. ما چیزی نداشتیم. این دو تانک هم سوختند و عقب‌نشینی کردیم. سه نفر هم شهید دادیم. عبدالله بیات اولین شهید سپاه حمیدیه در حملۀ عراقی‌ها بود. شاید مقاومت ما دشمن را دچار تردید کرد که نکند یگان زرهی‌شان بدون تأمین و عقبه توی تله بیفتد. آن‌ها سر سه‌راهی اهواز متوقف شدند. در اهواز هم غلغله‌ای بود. استاندار، آقای غرضی، در رادیو اعلام کرد که اهواز در خطر است. مردم کوکتل‌مولوتف‌های‌شان را آماده کرده بودند که از اهواز دفاع کنند. عده‌ای هم که می‌توانستند بروند، از شهر خارج شدند. متجاوزین فقط 25 کیلومتر با اهواز فاصله داشتند. آن شب، شهید غیوراصلی به‌همراه مجید جعفری، از دانشجویان تبریزی که مسئول لجستیک بود، یک گروه 30 نفره را در سپاه اهواز آماده کردند. آن‌ها به عراقی‌ها شبیخون ‌زدند و غافلگیرشان کردند. دشمن که از قبل هم نگران عقبه‌اش بود، شروع به عقب‌نشینی کرد. در همین عقب‌نشینی چند دستگاه از تانک‌های‌شان در زمین‌های کشاورزی در گل ‌ماند. چند تانک به‌غنیمت گرفتیم. پنج نفر از آن‌ها هم اسیر شدند.

عراقی‌ها از حمیدیه به‌پشت رودخانۀ کرخه‌کور برگشتند. وقتی خبر به سوسنگرد رسید، نیروهای عراقی شهر را تخلیه کردند و به‌پشت رودخانه، به روستای سبحانیه رفتند. یکی از اسرای عراقی می‌گفت برای ما سؤال بود که چطور ما این‌همه مسافت را ظرف 24 ساعت پیشروی کردیم و هیچ‌کس جلودارمان نبود. ما تصور می‌کردیم شما حتماً طرح فریب دارید و می‌خواهید ما را داخل کمین‌گاه بکشانید.

بعد از اینکه جنگ گسترش پیدا کرد، نیروهای مردمی گروه‌گروه به گلف می‌آمدند. ما هم در سپاه خوزستان در چهارشیر بودیم. گلف بیشتر جایگاه افراد غیربومی بود که به ستاد عملیات جنوب شهرت یافت. 

من با حسن باقری در همان روزهای اول جنگ آشنا شدم. او از بچه‌های زبر و زرنگ تهران بود. آن‌ زمان، من در واحد اطلاعات و تحقیقات سپاه بودم که مسئول آن حاج‌علی دهکردی بود. با شروع جنگ هر روز از صبح تا ظهر، به منطقۀ شیب در محور دشت آزادگان می‌رفتیم. بعدازظهرها هم کار ما از ساعت4 شروع می‌شد که تا غروب آفتاب ادامه داشت.

ما به‌خاطر بومی بودن آشنایی خوبی به منطقه داشتیم. شهید باقری با یک جیپ می‌آمد، مرا سوار می‌کرد و با‌هم به شناسایی محورهای مختلف، بالاخص محور سوسنگرد و طراح، می‌رفتیم. یک‌بار با یک استیشن آمد و باهم به طراح رفتیم. هیچ‌کس در منطقه نبود. به‌‌قدری به عراقی‌ها نزدیک شدیم که آن‌ها احساس خطر کردند و یک خمپاره به‌طرف ما زدند. ترکش‌های آن به شیشۀ جیپ خورد. در آن محور، آقای مینایی^[6] و افراد محلی هم فعالیت می‌کردند. مدتی بعد، آن‌ها را تبدیل به یک تیم کردیم. همین‌طور، تیم‌های دیگری مثل تیم آقای سیدسعید مرتاض^[7] تشکیل شد. فعالیت‌های برون‌شهری، شامل مرزها و اطراف روستاها بود که تشکیلات صحرایی نام داشت. در چارت تشکیلاتی ما کسی را از بالا نمی‌فرستادند. هرکسی به‌طور مستقل و برحسب نیاز مجموعه و تشکیلاتش نیرو جذب می‌کرد و عضو می‌گرفت.